تقریباً هر کسی که با کامپیوتر آشنایی مختصری دارد، با واژه ویندوز در طول زندگی خود برخورد کرده است. واژه ویندوز در علوم کامپیوتر یک اصطلاح و مفهوم شناخته شده است که در جایگاههای مختلف، کاربردهای گوناگونی دارد. اما شاید مرسومترین کاربرد واژه ویندوز، اشاره به یک سیستم عامل محبوب و پرطرفدار در کامپیوترهای PC و لپتاپها است که توسط شرکت مایکروسافت معرفی شده و همچنان پشتیانی میشود. در این مقاله قصد داریم با واژه ویندوز، نسخههای آن، مزایا و معایب و مفاهیم مرتبط با آن آشنا شویم.
ویندوز چیست؟
Microsoft Windows خانوادهای از سیستمهای عامل برای رایانههای شخصی، سرورها، تلفنهای همراه هوشمند و دستگاههای مجتمع است که کامپیوتر را مدیریت میکند و به عنوان مجموعهای از برنامهها شناخته میشود که با هم در تعامل هستند تا پردازش و اجرای برنامههای جانبی را انجام دهند. مایکروسافت ویندوز (family of computer operating systems developed by Microsoft
) در واقع یک سیستم عامل گرافیکی توسعه یافته توسط مایکروسافت است. ویندوز مسیری برای پردازش دادهها، برنامهها در حال اجرا، بازیهای ویدیویی، پخش ویدیو و دسترسی به اینترنت و هزاران عملیات دیگر را ارائه میدهد. مایکروسافت برای اولین بار در نوامبر ۱۹۸۵ ایجاد شد و با افزایش حافظه کامپیوتر، سرعت پردازش تراشهها و به خصوص با اختراع اینترنت، اصلاحات زیادی در آن صورت گرفت.
کامپیوترهای شخصی قبل از معرفی ویندوز از مجموعهای از دستورات متنی استفاده میکردند. پس از آن تا کنون، بیش از دوازده نسخه از جمله آخرین نسخه ویندوز یعنی نسخه ۱۱ آن منتشر شده است. برخی از مهمترین ویژگیهای ویندوز را میتوان به صورت زیر خلاصه کرد:
- به کاربر اجازه میدهد با کامپیوتر (از طریق صفحه کلید، ماوس، میکروفون و غیره) ارتباط داشته باشد.
- ذخیرهسازی دادهها (تصاویر، فایلها، موسیقی و غیره) را کنترل میکند.
- سختافزار متصل به کامپیوتر مانند وب کم، اسکنر و چاپگر را کنترل میکند.
- به باز کردن و بستن برنامهها (پردازندههای کلمه، بازیها، ویرایشگرهای عکس و غیره) کمک میکند و بخشی از حافظه کامپیوتر را به آنها اختصاص میدهد.
- دسترسی کاربران مختلف به کامپیوتر و امنیت آن را کنترل میکند.
- خطاها و دستورالعملهای کاربر را پردازش کرده و پیامهای خطای سادهای را برای او صادر میکند.
سیستم عامل های دیگری نیز در دسترس هستند، به ویژه Apple OS که در کامپیوترهای مک استفاده میشود. علاوه بر این، با افزایش استفاده از گوشیهای هوشمند، نوتپدها و تبلتها، سیستمهای عامل دیگری به وجود آمدهاند که مستقیماً دستگاههای تلفن همراه را تحت کنترل خود درمیآورند. با این حال، اکثر افرادی که استفاده از کامپیوتر را یاد میگیرند، این کار را در سیستم عامل ویندوز دارد میدهند.
چرا سیستم عامل ویندوز را «ویندوز» مینامند؟
قبل از انتشار ویندوز، کاربران مایکروسافت به سیستم عامل تک وظیفهای MS-DOS عادت داشتند. از آنجایی که مایکروسافت بیشتر محصولات خود را با یک کلمه نامگذاری میکند، به کلمهای نیاز داشت که به بهترین شکل، رابط کاربری گرافیکی سیستم عامل جدید خود را برای کاربران توصیف کند. مایکروسافت کلمه «ویندوز» را به دلیل وجود چندین پنجره که برای اجرای همزمان عملیات و برنامههای مختلف در محیط این سیستم عامل ایجاد میشوند، انتخاب کرد.
از آنجایی که شما نمیتوانید یک نام رایج مانند «ویندوز» را به تنهایی به عنوان علامت تجاری قرار دهید، این نام رسماً با نام «مایکروسافت ویندوز» شناخته میشود. اولین نسخه ویندوز مایکروسافت نسخه 1.0 بود که در سال ۱۹۸۵ منتشر شد. در ادامه تاریخچه ویندوز را بررسی خواهیم کرد.
تاریخچه ویندوز
اصطلاح Windows در مجموع یک یا چندین نسل از محصولات سیستم عامل مایکروسافت را توصیف میکند. این محصولات به طور کلی به شرح زیر دستهبندی میشوند:
نسخههای اولیه
ویندوز 1.0 اولین نسخه ویندوز بود که در سال ۱۹۸۵ منتشر شد. تاریخچه ویندوز به سال ۱۹۸۱ بازمیگردد که مایکروسافت کار بر روی برنامهای به نام "Interface Manager" را آغاز کرد. در نوامبر ۱۹۸۳ این برنامه با نام «ویندوز» معرفی گردید، اما ویندوز 1.0 تا نوامبر ۱۹۸۵ منتشر نشد.
ویندوز 1.0 قرار بود با سیستم عامل اپل رقابت کند، اما به محبوبیت کمی دست یافت. ویندوز 1.0 یک سیستم عامل کامل نبود بلکه نسخه توسعه یافتهای از MS-DOS بود. پوسته ویندوز 1.0 برنامهای است که با نام MS-DOS Executive شناخته میشود.
برنامههای مختلف شامل ماشین حساب، تقویم، فایل کارت، نمایشگر کلیپ بورد، ساعت، کنترل پنل، دفترچه یادداشت، رنگ، نوشتن و غیره از امکانات این نسخه اولیه ویندوز بود.
ویندوز 2.0 در دسامبر ۱۹۸۷ منتشر شد و محبوبیت بیشتری نسبت به نسخه قبلی کسب نمود. این نسخه پیشرفتهای قابلتوجهی در رابط کاربری و مدیریت حافظه داشت. ویندوز 2.0 همچنین میانبرهای صفحه کلید پیچیدهتری را معرفی کرد و میتوانست از حافظه گسترش یافته بهگونهای جدید استفاده کند.
پس از آن، ویندوز 2.1 در دو نسخه مختلف منتشر شد: Windows/286 و Windows/386. نسخه Windows/386 بر روی پردازنده 80386 اینتل اجزا شده و نسخه Windows/286، علیرغم نامش، بر روی هر دو پردازنده اینتل 8086 و 80286 اینتل اجرا میشود.
نسخههای اولیه ویندوز اغلب به عنوان پوستههای گرافیکی در نظر گرفته میشوند، بیشتر به این دلیل که روی محیط MS-DOS اجرا میشدند و از آن به عنوان سرویس سیستم فایل استفاده میکردند. با این حال، حتی اولین نسخههای ویندوز هم بسیاری از قابلیتهای معمولی سیستم عامل را دارا بودند.
به ویژه، داشتن فرمت فایل اجرایی خاص خود و ارائه درایورهای دستگاههای مختلف (شامل درایور تایمر، گرافیک، چاپگر، ماوس، صفحه کلید و صدا). برخلاف MS-DOS، ویندوز به کاربران اجازه میداد تا چندین برنامه گرافیکی را همزمان اجرا کنند.
ویندوز x.3
Windows 3.0 که در سال ۱۹۹۰ منتشر شد خانوادهای از سیستمهای عامل برای رایانههای شخصی، سرورها، تلفنهای همراه هوشمند و دستگاههای مجتمع است که از نظر طراحی، اضافه شدن حافظه مجازی و درایورهای مجازی پیشرفتهای زیادی داشت. ویندوز ۳.۰ همچنین دارای اصلاحات قابلتوجهی در رابط کاربری بود. Windows 3.0 اولین نسخه ویندوز مایکروسافت است که به موفقیت تجاری گستردهای دست یافته است و در شش ماه اول دو میلیون نسخه از آن فروخته شد. ویندوز 3.1 که در ۱ مارس ۱۹۹۲ در دسترس قرار گرفت، یک فیس لیفت را به نمایش گذاشت. در آگوست ۱۹۹۳، Windows for Workgroups، یک نسخه ویژه با ویژگیهای یکپارچه شبکه نظیر به نظیر و تحت شماره نسخه 3.11 منتشر شد. در نهایت پشتیبانی مایکروسافت از ویندوز 3.1 در ۳۱ دسامبر ۲۰۰۱ به پایان رسید.
ویندوز x.9
نسخه اصلی بعدی ویندوز با نام ویندوز 95 در ۲۴ آگوست ۱۹۹۵ منتشر شد. ویندوز 95 در حالی که هنوز مبتنی بر MS-DOS بود، پشتیبانی از برنامههای ۳۲ بیتی، سختافزار Plug and Play، به قابلیتهای نسخههای قبلی اضافه کرد. در این نسخه ویندوز نام فایل میتوانست حداکثر ۲۵۵ کاراکتر باشد و ثبات بیشتری نسبت به نسخههای قبلی خود داشت. ویندوز 95 همچنین یک رابط کاربری شیءگرا و اصلاح شده معرفی کرد که جایگزین برنامههای مدیریت نسخههای قبلی با امکاناتی نظیر منوی استارت، نوار وظیفه و پوسته Windows Explorer شد.
ویندوز 95 یک موفقیت تجاری بزرگ برای مایکروسافت بود. ویندوز 95 همچنین اولین نسخه ویندوز بود که با مرورگر وب مایکروسافت یعنی اینترنت اکسپلورر، ارائه شد.
ویندوز 95 با انتشار ویندوز 98 در ۲۵ ژوئن ۱۹۹۸ تکمیلتر شد و مدل درایور ویندوز، پشتیبانی از دستگاههای USB، پشتیبانی از ACPI و پشتیبانی از تنظیمات چند مانیتور در نسخه 98 ارائه گردید. ویندوز 98 همچنین نسخه اینترنت اکسپلورر 4 را به همراه یک سری بهروزرسانیها در دسکتاپ ویندوز ارائه کرد.
شامل ادغام با اینترنت اکسپلورر 4 از طریق دسکتاپ فعال و سایر جنبههای بهروزرسانی دسکتاپ ویندوز (یک سری از پیشرفتها در پوسته اکسپلورر که برای ویندوز 95 نیز در دسترس قرار گرفت) بود. در ۱۴ سپتامبر ۲۰۰۰، مایکروسافت Windows Me (نسخه هزاره)، آخرین نسخه ویندوز مبتنی بر DOS را منتشر کرد.
ویندوز ME رابط بصری پیشرفتهتر و زمان بوت سریعتری نسبت به نسخههای قبلی داشت. در این نسخه ویندوز، برنامههای چندرسانهای شامل Windows Media Player 7، Windows Movie Maker و Windows Image Acquisitio برای بازیابی تصاویر از اسکنرها و دوربینهای دیجیتال اضافه شد.
نسخههای جدید
در نوامبر ۱۹۸۸، یک تیم توسعه جدید در مایکروسافت بر روی نسخه اصلاح شده IBM و سیستم عامل OS/2 مایکروسافت به نام "NT OS/2" شروع به کار کردند. NT OS/2 به عنوان یک سیستم عامل امن و چند کاربره با سازگاری با POSIX دارای یک هسته ماژولار و قابلحمل با پشتیبانی از معماریهای چندپردازنده در نظر گرفته شده بود.
با این حال، پس از انتشار موفقیتآمیز ویندوز 3.0، تیم توسعه NT تصمیم گرفت که پروژه را دوباره فعال کرده تا از یک پورت ۳۲ بیتی توسعهیافته از API ویندوز موسوم به Win32 به جای پورت OS/2 استفاده کند. Win32 ساختاری مشابه با API های ویندوز اما از قابلیتهای هسته NT موجود نیز پشتیبانی میکرد.
پس از تأیید آن توسط کارکنان مایکروسافت، توسعه ویندوز NT که حالا اولین نسخه ۳۲ بیتی ویندوز بود، ادامه یافت. ویندوز NT اولین سیستم عامل ویندوز بود که بر پایه هسته هیبریدی ساخته شد. اولین نسخه از سیستم عامل حاصل تحت عنوان Windows NT 3.1 در ژوئیه ۱۹۹۳، منتشر شد. Windows NT 3.5 در سپتامبر ۱۹۹۴ با تمرکز بر بهبود عملکرد و پشتیبانی از NetWare Novell منتشر گردید و این پروژه در می ۱۹۹۵ توسط Windows NT 3.51 که شامل اصلاحات اضافی و پشتیبانی از معماری PowerPC بود، دنبال شد.
Windows NT 4.0 در ژوئن ۱۹۹۶ منتشر شد و رابط کاربری ویندوز 95 را به سری NT معرفی کرد. در ۱۷ فوریه ۲۰۰۰، مایکروسافت ویندوز 2000 را منتشر کرد که جانشین NT 4.0 بود. نام Windows NT در این مرحله حذف شد تا تمرکز بیشتری روی نام تجاری ویندوز صورت گیرد.
Windows XP
نسخه بعدی ویندوز NT، یعنی ویندوز اکسپی (personal computer operating system made by Microsoft)، در ۲۵ اکتبر ۲۰۰۱ منتشر شد. هدف از معرفی ویندوز XP این بود که سری ویندوز 9x را با معماری معرفی شده توسط ویندوز NT سازگار کند. ویندوز XP همچنین یک رابط کاربری اصلاح شده، ویژگیهای شبکه، اینترنت اکسپلورر 6 و یک سری اصلاحات جزئی را معرفی میکند. ویندوز XP در دو نسخه اصلی به بازار عرضه شد: نسخه «خانگی یا Home» برای مصرفکنندگان خانگی و نسخه «حرفهای یا Professional» برای محیطهای تجاری و کاربران حرفهای که شامل ویژگیهای امنیتی و شبکهای اضافی است.
Windows Vista
پس از یک فرآیند طولانی توسعه، ویندوز ویستا در ۳۰ ژانویه ۲۰۰۷ برای مصرفکنندگان منتشر شد. این نسخه از سیستم عامل شرکت مایکروسافت شامل یک سری ویژگی جدید بود، از پوسته و رابط کاربری گرفته تا تغییرات فنی قابلتوجه، با تمرکز ویژه بر ویژگیهای امنیتی. ویستا (personal computer operating system by Microsoft) از همان ابتدا یک سری ایرادات اساسی داشت و مورد انتقاد قرار گرفت، مانند کاهش عملکرد، زمان راهاندازی طولانیتر، UAC جدید و مجوزهای سختگیرانهتر.
windows 7
در ۲۲ ژوئیه ۲۰۰۹، ویندوز 7 و ویندوز سرور 2008 R2 منتشر شد، در حالی که نسخه اول ۳ ماه بعد در ۲۲ اکتبر ۲۰۰۹ برای عموم ارائه گردید. برخلاف نسخه قبلی یعنی ویندوز ویستا، ویندوز 7 با هدف سازگاری با برنامهها و سختافزارهایی که ویندوز ویستا قبلاً با آنها سازگار نبود، در نظر گرفته شد. ویندوز 7 سیستم عامل ساخته شده توسط شرکت مایکروسافت در سال ۲۰۰۹ دارای پوسته ویندوز بازطراحی شده با نوار وظیفه بهروز شده، لیستهای پرش قابلنمایش، میانبرهایی برای اجرای عملکردهای درون برنامهای، سیستم شبکه خانگی به نام HomeGroup و عملکرد بهبود یافته بود.
windows 8 and 8.1
ویندوز 8، جانشین ویندوز 7، در ۲۶ اکتبر ۲۰۱۲ منتشر شد. یک سری از تغییرات قابلتوجه در ویندوز 8 ایجاد شد، از جمله معرفی یک رابط کاربری مبتنی بر زبان طراحی مایکروسافت به همراه یک سری اصلاحات برای دستگاههای لمسی مانند تبلت و لپتاپهای لمسی. این تغییرات شامل صفحه شروع با آیکونهای بزرگ، الگوی بهروز شده نمایش اطلاعات و یک سری برنامههای جدید است که عمدتاً برای استفاده در دستگاههای لمسی طراحی شدهاند. نسخه جدید ویندوز به حداقل وضوح 1024×768 پیکسل نیاز داشت و عملاً برای نتبوکهایی با صفحه نمایش 800×600 پیکسل مناسب نبود.
windows 10
در ۳۰ سپتامبر ۲۰۱۴، مایکروسافت ویندوز 10 را به عنوان جانشین ویندوز 8.1 معرفی کرد. در ۲۹ ژوئیه ۲۰۱۵ این شرکت نسخهای از سیستمعاملِ مایکروسافت ویندوز را منتشر شد و کاستیهای رابط کاربری را که برای اولین بار با ویندوز 8 معرفی شده بود، برطرف کرد. تغییرات اساسی این نسخه ویندوز شامل بازگشت منوی استارت، سیستم دسکتاپ مجازی و امکان اجرای برنامههای فروشگاهی در داخل ویندوز است.
windows 11
در ۲۴ ژوئن ۲۰۲۱، ویندوز 11 به عنوان جانشین ویندوز 10 در یک برنامه پخش زنده نسخهای از سیستم عامل ویندوز با نام ویندوز 11 (personal computer operating system by Microsoft) معرفی شد. سیستم عامل جدید بهگونهای طراحی شده است که کاربرپسندتر و قابلدرکتر باشد. در ۵ اکتبر ۲۰۲۱ این نسخه از ویندوز منتشر شد. ارتقاء به ویندوز 11 در حال حاضر برای کاربران ویندوز 10 رایگان است.
اپلیکیشنهای ویندوز
ویندوز طی دوران تکامل خود، طیف وسیعی از اپلیکیشنهای مفید را توسعه داده است. این اپلیکیشنها به شما در بسیاری از فعالیتهای روزمره از جمله وب گردی، مدیریت فایل و دانلود موسیقی کمک میکنند. میتوانید اکثر این اپلیکیشنها را با کلیک بر روی دکمه Start باز کنید. برای پیدا کردن برنامه مورد نظر هم میتوانید به سادگی از گزینه جستجوی نوار Start کمک بگیرید. به طور کلی اپلیکیشنهای ویندوز در سه دسته قرار میگیرند:
مرورگرهای وب
اینترنت اکسپلورر یکی از شناختهشدهترین برنامههای اینترنتی است، بیشتر به این دلیل که بسیاری از مدلهای ویندوز آن را در ۲۰ سال گذشته همراه خود داشتهاند. رابط کاربری گرافیکی و رایجترین ویژگیهای مرورگر وب شامل صفحات بوکمارک از ویژگیهای این برنامه است. مایکروسافت آج در ویندوز 10 به عنوان جایگزینی برای اینترنت اکسپلورر معرفی شد اما عملکرد آن مشابه اینترنت اکسپلورر است.
مدیریت
برنامههای مدیریتی، مانند مدیریت ایمیلها و زمانبندیها، دنبال کردن دستورالعملها و سازماندهی یادداشتها، در ویندوز 8 و 10 گنجانده شدهاند. Mail و Calendar اپلیکیشنهایی هستند که حسابهای شما را به Microsoft، Google و Apple ارتباط میدهند. Maps، یک برنامه مدیریتی دیگر است که به شما امکان میدهد از همه برنامههای هدایتکننده و جستجو استفاده کنید. همچنین چند قابلیت اضافی مانند پین کردن و ذخیره دستورالعملها در تمام ابزارهای ویندوز به کمک این برنامه امکانپذیر است.
One Note که در ابتدا با مایکروسافت آفیس عرضه شد، برنامه مدیریت اعلانات پیشرفته بوده که اکنون یک ویژگی پیشفرض در ویندوز 10 است. OneNote به شما کمک میکند تا یک لیست یادداشت ایجاد کنید، در آن جستجو کرده و آن را با دیگران به اشتراک بگذارید.
تنظیمات
به کمک برنامههای تنظیمات، میتوانید تنظیمات و پیکربندی کامپیوتر خود را در کنترل پنل تغییر دهید.
مزایا و معایب ویندوز
ابتدا به بررسی مزایای ویندوز خواهیم پرداخت:
- سهولت استفاده: نسخههای مدرنتر ویندوز احتمالاً برای کاربرانی که با نسخههای قبلی آشنا هستند نیز ساده خواهد بود.
- نرمافزارهای قابلدسترسی: ویندوز به طیف وسیعی از برنامهها مجهز است. این دلیل که مایکروسافت در سیستم عاملهای دسکتاپ و ساخت اپلیکیشن یک برند جهانی است.
- سازگاری با نسخههای قبلی: اگر در حال حاضر از نسخه قدیمیتر ویندوز استفاده میکنید و به جزئیات بهروز بیشتری نیاز دارید، اما نمیخواهید استفاده از برنامههای قدیمیتری را که برای کسبوکار شما مهم هستند به خطر بیندازید، اکثر برنامههای قدیمی را میتوانید با نسخههای جدید ویندوز هم اجرا کنید.
- Plug & Play: ویندوز به عنوان یک سیستم عامل برای کاربران خانگی معمولی و حرفهای، دارای قابلیت plug & play برای سختافزار کامپیوتر است؛ یعنی تا زمانی که درایورهای مناسب را روی ویندوز نصب کنید، ویندوز معمولاً تشخیص اکثر سختافزارها را به صورت خودکار انجام میدهد.
- اجزای بازی: اگر میخواهید جدیدترین بازیها را روی سیستم گیمینگ خود اجرا کنید، به ویندوز نیاز دارید. بسیاری از بازیهای جدید و همچنین سایر سختافزارهای مربوط به آنها معمولاً در سیستم عامل ویندوز اجرا میشوند. اگرچه برخی از رایجترین بازیها برای سیستمهای عامل لینوکس و برخی برای مک طراحی شدهاند اما تعداد آنها در مقایسه با بازیهای تحت ویندوز بسیار کمتر است.
معایب ویندوز هم به شرح زیر است:
- منابع و سختافزارهای مورد نیاز: در مقایسه با سایر سیستمهای عامل، مایکروسافت معمولاً برای اجرای نسخههای جدید سیستم عامل ویندوز به سختافزارها و منابع قویتری نیاز دارد. به عنوان مثال، پردازنده سریعتر، حافظه رم بیشتر، درایو هارد با ظرفیت بیشتر و غیره از پیشنیازهای نصب نسخههای جدید ویندوز است.
- بسته بودن منبع: رفع مشکلات ویندوز در صورتی که پشتیبانی با منابع باز در ویندوز وجود داشته باشد، سادهتر خواهد بود. متأسفانه فقط خود مایکروسافت به منابع نرمافزارهای خود دسترسی مستقیم دارد و از آنجایی که هیچ فایل گزارشی را نمیتوان در این سیستم عامل ایجاد کرد، تنها راه پی بردند به خطای سیستم عامل، آزمونوخطا توسط کاربر است.
سخن پایانی
ویندوز به عنوان پرطرفدارترین سیستم عامل مورد استفاده کاربران در سطح دنیا، بیشتر از ۴۰% بازار سیستمهای عامل و اپلیکیشنها را به تنهایی به خود اختصاص داده است. این سیستم عامل به دلیل محیط کاربرپسند، پشتیبانیهای گسترده نرمافزاری و سختافزاری و سازگاری با انواع اپلیکیشنها و بازیهای جدید، همه نیازهای یک کاربر کامپیوتر را پاسخ میدهد. با این حال برخی از سیستمهای عامل دیگر نظیر لینوکس و Mac هم طی سالهای اخیر پیشرفتهای قابلتوجهی در سازگاری با نیاز کاربران داشتهاند و به تدریج بازار خود را در بین کاربران کامپیوتر در سطح دنیا توسعه دادهاند.