اصلی‌ترین و مهم‌ترین قدم برای برنامه‌نویسی انتخاب زبان برنامه‌نویسی مناسب برای یادگیری است. برنامه‌نویس‌های حرفه‌ای همان‌طور که از نامشان پیداست؛ نه‌تنها یک‌زبان برنامه‌نویسی، بلکه به چندین زبان برنامه‌نویسی مسلط‌اند و می‌توانند با آن‌ها کار کنند؛ ولی همین افراد نیز از ابتدا با همه این زبان ها ناآشنا بودند و یکی‌یکی یاد گرفتند.
انتخاب زبان برنامه‌نویسی مناسب کمک می‌کند که از یادگرفتن این حرفه دل‌زده و خسته نشوید و باعلاقه و لذت به یادگیری آن بپردازید. کدام زبان برنامه‌نویسی این ویژگی‌ها را دارد؟
برنامه‌نویسی چیست؟
برنامه‌نویسی علم دستور به کامپیوتر است. کامپیوترها دستورات را فقط با دو عدد صفر و یک می‌شناسند و جز این، زبان دیگری را نمی‌فهمند و برایشان ناشناخته است. این زبان به زبان ماشین یا زبان باینری معروف است که البته یک زبان برنامه‌نویسی اولیه محسوب می‌شود. برنامه‌نویسان برای اینکه به کامپیوترها برای انجام فرایندها و پردازش‌های مختلف دستور مناسب را بدهند، باید دستوراتی را که خودشان آن‌ها را متوجه می‌شوند را در بستری وارد کنند و این بسترها هم آن دستورات را به زبان ماشین ترجمه کرده و فرایند پردازش انجام شود. این بستر همان زبان برنامه‌نویسی است و به فرایند واردکردن دستور به این زبان، برنامه‌نویسی می‌گویند. درواقع برنامه‌نویسی و زبان برنامه‌نویسی پلی برای ارتباط با ماشین پیچیده و کامپیوتر است؛ هرچند در زبان با یکدیگر تفاوت دارند.
این بسترها یا همان زبان‌های برنامه‌نویسی از نظر کامپیوتر و ماشین به دو دسته اصلی تقسیم می‌شوند: زبان‌های مفسری و زبان‌های کامپایلری.
- کامپایلر یک برنامه مخصوص است که وظیفه آن ترجمه کدهای نوشته‌شده در زبان برنامه‌نویسی است. کدها پس از نوشته شدن در برنامه‌های کامپایلری، وارد کامپایلر می‌شود تا به بخش‌ها مختلف از نظر عملکرد تجزیه شوند و کدها دوباره ساخته شوند.
- مفسر نیز یک برنامه مخصوص است که کدهای نوشته‌شده را به یک‌زبان میانی ترجمه می‌کند و آن را دوباره به زبان ماشین ترجمه می‌کند.
تفاوت‌هایی که میان برنامه‌های زبان‌های کامپایلری و زبان‌های مفسری وجود دارند، عبارت است از:
- زبان‌های کامپایلری کدها را به یک‌باره خوانده و در هرکجا که عملکرد مخصوصی لازم باشد، کدهای آن را ترجمه می‌کنند اما زبان‌های مفسری یک خط از کد را می‌خوانند و ترجمه می‌کنند، سپس سراغ خط دیگر می رود.
- برنامه ها در زبان‌های مفسری وابستگی به سیستم‌عامل ندارند و در هر سیستم‌عاملی قابل‌اجرا هستند اما برنامه ها در زبان‌های کامپایلری برای هر سیستم‌عامل باید تغییر کنند و دوباره کامپایل شوند.
- برای به اجرا درآوردن برنامه‌های زبان مفسری باید مفسر بر روی سیستم‌عامل نصب باشد ولی برای برنامه‌های زبان‌های کامپایلری نیازی به وجود داشتن کامپایلر نیست.
- سرعت اجرای برنامه‌های مفسری بسیار کند ولی سرعت اجرای برنامه‌های کامپایلری بسیار سریع است.
- زبان‌های برنامه‌نویسی مفسری نسبت به زبان‌های برنامه‌نویسی کامپایلری برای افراد مبتدی و تازه‌کار آسان‌تر هستند.
زبان‌های برنامه‌نویسی فارغ از نوع ماشین و کامپیوتر کلاً به دودسته مهم تقسیم می‌شوند: زبان‌های برنامه‌نویسی سطح پایین و زبان‌های برنامه‌نویسی سطح بالا.
زبان‌های برنامه‌نویسی سطح پایین خود به دوشاخه زبان ماشین و زبان اسمبلی تقسیم می‌شود.
زبان های برنامه نویسی سطح پایین
زبان ماشین از اولین زبان‌های برنامه‌نویسی محسوب می‌شود. این زبان فقط از دو کاراکتر صفر و یک تشکیل می‌شود و کدهای آن به‌صورت رشته‌هایی از این اعداد هستند. کد نویسی این زبان بسیار سخت و پیچیده است و همین امر باعث به وجود آمدن زبان اسمبلی شد.
زبان اسمبلی به‌صورت چند حرف کوتاه و مختصر که معنی خاصی دارند نوشته می‌شوند این کدها به برنامه اسمبلی وارد و برای دستگاه کامپیوتر به‌صورت صفر و یک ترجمه می‌شود.
زبان های برنامه نویسی سطح بالا
بااینکه زبان اسمبلی برای این به وجود آمد که زبان ماشین بسیار سخت بود و نیاز به زبان آسان‌تری بود تا کدنویسی شکل بگیرد، زبان‌های برنامه‌نویسی سطح بالا نیز به همین دلیل نسبت به زبان اسمبلی، ایجاد شدند. زبان‌های برنامه‌نویسی سطح بالا سرعت کد نویسی بیشتری دارند و به زبان انسان‌ها نزدیک‌ترند و خیلی آسان‌تر می‌توان آن‌ها را استفاده کرد. این سطح از زبان برنامه‌نویسی، زبان‌های زیادی را شامل می‌شود و بیشتر زبان‌هایی که می‌شناسیم، جزئی از آن هستند.
حوزه های برنامه نویسی
انتخاب بستر برنامه‌نویسی مهم‌ترین انتخابی است که تأثیر مستقیم و زیادی بر روی آینده یک برنامه‌نویس می‌گذارد. بستر برنامه‌نویسی عبارت است اینکه حوزه فعالیت برنامه‌نویس و کدهایی که می‌نویسد، برای چه نوع دستگاه، مخاطب و کاربری است.
برنامه‌نویسی دسکتاپ
ساخت برنامه و کدنویسی برنامه‌های مخصوص کامپیوتر و لپ‌تاپ فعالیت برنامه‌نویسی دسکتاپ محسوب می‌شوند. برنامه‌هایی مانند فتوشاپ، مرورگرها یا آفیس نمونه‌هایی از برنامه‌های ساخته‌شده در این حوزه‌اند.
برنامه‌نویسی تحت وب
هر سایتی که شما با استفاده از مرورگر باز می‌کنید و از محتوای آن استفاده می‌کنید، یک برنامه تحت وب است. برخلاف برنامه‌های دسکتاپ، پردازش فرایند های این نوع برنامه‌ها توسط سخت‌افزار سرور این سایت ها انجام می‌شود و هیچ بار پردازشی جز نمایش محتوای آن بر دوش سیستم شما نمی‌افتد. زبان این نوع برنامه‌ها نیز با زبان‌های برنامه‌نویسی دسکتاپ کمی متفاوت است.
برنامه‌نویسی موبایل
تلفن‌های همراه امروزه عضو جدانشدنی زندگی ما هستند و این دستگاه‌ها نیز برنامه‌های مخصوص خودشان رادارند. به دلیل تعداد بالای تلفن‌های همراه مورداستفاده در جهان برنامه‌نویسی این حوزه نیز رواج بسیار زیادی داشته و روزبه‌روز در حال رشد است.
هرکسی که در یک حرفه مشغول است ابزارهای آن حرفه را نیز باید بشناسد و بتواند از آن‌ها به‌خوبی استفاده کند. اصلی‌ترین ابزارهای یک برنامه‌نویس نیز زبان‌های برنامه‌نویسی است که باید بر آن‌ها مسلط باشد.
حوزه‌های مختلف برنامه‌نویسی، زبان‌های مخصوص به خود را دارند که در ادامه به معرفی زبان برنامه‌نویسی مناسب برای هر یک از این حوزه‌ها می‌پردازیم. سی(C)، پایتون(Python)، جاوا (Java)، جاوا اسکریپت (Java Script)، پی‌اچ‌پی (PHP)، سوئیفت (Swift)، سی شارپ (C#)، سی پلاس پلاس (C++) و کاتلین(Kotlin).
زبان سی
زبان سی (C) تقریباً مادر همه زبان‌های برنامه‌نویسی دیگر است. باقدرت و امکاناتی که این زبان در اختیار می‌گذارد، می‌توان هر چیزی را برنامه‌نویسی کرد و همه چیز ساخت. این زبان به‌نوعی زبان پایه‌ای برای سایر زبان‌ها به شمار می‌آید و یادگیری این زبان آسان، یادگیری دیگر زبان‌ها را نیز آسان‌تر می‌کند. این زبان در طیف گسترده‌ای از دستگاه‌ها اجرا می‌شود و این ویژگی حیاتی بسیار کارآمد برای یک برنامه‌نویس است. بسیاری از سیستم‌عامل‌ها و برنامه‌ها با این زبان نوشته‌شده‌اند. سیستم‌عامل‌های ویندوز مایکروسافت و مکاواس اپل با این زبان توسعه‌یافته‌اند و در توسعه سیستم‌عامل‌های موبایل نیز استفاده می‌شود. برنامه‌های محبوبی مثل فتوشاپ (Adobe Photoshop) و پریمیر ادوبی (Adobe Premiere pro) یا مرورگرهای مختلفی مثل گوگل کروم (Google Chrome) از این زبان قدرت می‌گیرند.
پایتون(Python)
پایتون(Python) محبوب‌ترین و ساده‌ترین زبان برای یادگیری است. یادگیری زبان پایتون به‌قدری ساده است که از این زبان برای آموزش برنامه‌نویسی برای کودکان استفاده می‌کنند. کدنویسی راحت پایتون تنها عامل محبوبیت آن نیست و ویژگی‌های بسیاری نیز دخیل هستند. پایتون منطقی‌ترین زبانی است که تقریبا برای انسان معمولی قابل‌فهم است؛ یعنی کدهایی که در پایتون نوشته می‌شوند، در زندگی عادی انسان نیز معنای مشابهی دارند. پایتون یک‌زبان برنامه‌نویسی چندمنظوره است و در بسیاری از پلتفرم‌ها مثل ویندوز، لینوکس، اندروید و iOS پشتیبانی و استفاده می‌شود. زبان پایتون بیشتر برای تولید برنامه‌هایی استفاده می‌شود که نیاز به تحلیل بالا و هوش مصنوعی دارند. پایتون با بسیاری از پایگاه‌های داده ارتباط برقرار می‌کند و محدود به یک پایگاه داده نیست. این زبان رایگان است و هرکسی بدون پرداخت هزینه می‌تواند از آن استفاده کند.
جاوا
جاوا یک‌زبان سطح بالا و شئ‌گراست و شباهت‌های زیادی به زبان‌های برنامه‌نویسی سی و سی پلاس پلاس دارد. جاوا هم یک برنامه چند سکویی است و بر روی بسیاری از سیستم‌عامل‌ها اجرا می‌شود. این امر همخوانی صددرصدی با شعار جاوا؛ یعنی «یک‌بار بنویس، همه‌جا اجرا کن» دارد. جاوا یک‌زبان ساده مبتنی بر شبکه، تفسیر شده، مستحکم، امن، با عملکرد بالا، چند نخی و پویاست. سرعت نسبتا پایین در موارد خاص و رایگان نبودن لایسنس از معایب این زبان است که برای پروژه‌های بزرگ چندان مهم نیست.
جاوا اسکریپت
جاوا اسکریپت یک‌زبان مبتنی بر شئ، دینامیک و مفسری است. این زبان برای برنامه‌نویسی سمت سرور و سمت کاربر استفاده می‌شود. این زبان بیشتر در کنار زبان‌های برنامه‌نویسی وب یعنی سی‌اس‌اس(CSS) و اچ‌تی‌ام‌ال(HTML) قرار می‌گیرد و به کدها آن‌ها پویایی و انعطاف اضافه می‌کند. از جاوا اسکریپت برای برنامه‌نویسی برنامه‌های تلفن‌های همراه نیز استفاده می‌شود. هیچ تشابهی و ارتباطی میان جاوا و جاوا اسکریپت وجود ندارد. جاوا اسکریپت یک‌زبان اسکریپت نویسی است و کاملاً جدا از زبان جاوا است. تنها تشابه اسمی و شباهت هردو به زبان سی است که با ارفاق می‌توان تشابه در نظر گرفت.
پی‌اچ‌پی (PHP)
پی‌اچ‌پی (PHP) یک‌زبان اسکریپتی تحت وب سرور و متن‌باز است که برای طراحی صفحه‌های وب استفاده می‌شود. این زبان به‌قدری قدرتمند است که می‌توان هر سایتی را با آن ساخت و به راه انداخت. پی‌اچ‌پی مخفف کلمه هایپر پری‌پروسسور(Hyper Preprocessor) به معنای پیش پردازنده فرا متن است. پی‌اچ‌پی خود به‌تنهایی برای یادگیری آسان است اما برای اینکه از این زبان برای برنامه‌نویسی کنید، لازم است زبان‌های دیگری همچون اچ‌تی‌ام‌ال(HTML) و جاوا اسکریپت و سی‌اس‌اس(CSS) و کار با پایگاه داده مای‌اس‌کیو‌ال(MySQL) را نیز فراگرفته باشید. پی‌اچ‌پی همان‌طور که اشاره شد، برای برنامه‌نویسی تحت وب مناسب است و برای برنامه‌های دسکتاپ یا تلفن همراه کاربرد زیادی ندارد.
سوئیفت (Swift)
سوئیفت (Swift) یک‌زبان برنامه‌نویسی متن‌باز از سوی شرکت اپل است؛ یک‌زبان چند شیوه‌ای و کامپایلری است که برنامه‌های نوشته‌شده آن توسط همه محصولات اپل پشتیبانی می‌شوند و به دلیل متن‌باز بودن کدهای منبع آن می‌توان در سایر پلتفرم‌ها مثل لینوکس و اندروید و حتی ویندوز استفاده کرد. این زبان در حقیقت برای آپدیت کردن و رفع نواقص زبان برنامه‌نویسی قبلی اپل یعنی آبجکتیو سی (Objective C) ارائه شد. البته هدف اصلی آن هم برطرف کردن خطاهای اشاره‌گرها بود. توسعه پروتکل این زبان اجازه ایجاد رده‌های گوناگون و ساختارهای متفاوت بر روی تایپ‌ها می‌دهد. به دلیل دقت بالای این زبان، کوتاه‌ترین و ساده‌ترین کدها را می‌توان برای فرایندهای مختلف ایجاد کرد. جامعه آماری پایین ازجمله معایب سوئیفت محسوب می‌شود اما از طرفی همین آمار کم فرصت‌های زیادی را برای پیشرفت شخصی و فردی یک برنامه‌نویس ایجاد کرده است.
سی شارپ (C#)
سی شارپ (C#) عضوی از زبان‌های سه‌گانه مایکروسافت است که مانند سایر زبان‌های محبوب کاربرد بسیار بالا و زیادی در زمینه‌های مختلف دارد. سی شارپ زبان سطح بالایی است که یادگیری آن همانند زبان‌های سی و سی پلاس پلاس و جاوا تقریباً آسان ست. از سی شارپ به‌طور عمده برای توسعه اپلیکیشن های دسکتاپ و تحت وب استفاده می‌شود. مایکروسافت با خریدن شرکت زامارین (Xamarin) و اضافه کردن به پروژه توسعه سی شارپ باعث محبوبیت این زبان شد و این امکان را فراهم کرد تا با سی شارپ برای پلتفرم‌های موبایل نیز برنامه ساخت. قابلیت شئ گرایی بالای این زبان نیز پای آن را به حوزه ساخت بازی کشاند تا در آنجا هم قدرت‌نمایی کند.
کاتلین(Kotlin)
کاتلین(Kotlin) به عنوان یک‌زبان استاتیکال تایپ و متن‌باز برای ایجاد یک برنامه واحد برای اندروید و آی‌او‌اس توسعه داده شد. از طرفی کاتلین بر روی ماشین مجازی جاوا اجرا می‌شود و آن را تبدیل به رقیبی جدی برای خود جاوا می‌کند. کاتلین در حوزه‌های توسعه سمت سرور، کلاینت و وب نیز حضور دارد. گوگل، کاتلین را به‌عنوان زبان برنامه‌نویسی دیگر در کنار جاوا برای اندروید معرفی کرد و بر محبوبیت آن افزود. کاتلین هم از کراس پلتفرم پشتیبانی می‌کند: ویندوز، مکاواس (macOS)، لینوکس و اندروید. تکنولوژی کاتلین نیتیو (Kotlin Native) این اجازه را می‌دهد که برنامه ساخته‌شده با این زبان را بدون ماشین مجازی اجرا کرد و دستگاه‌های قدیمی ولی ضعیف بتوانند آن هارا اجرا کنند. کدهای کاتلین نسبت به جاوا کارایی زیادی دارند و سرعت بیشتری هم ارائه می‌دهد. در حوزه وب نیز از این زبان برای توسعه کدهای سمت سرور استفاده می‌شود و هرجا که جاوا حضور دارد می‌توان کاتلین را بکار گرفت. کدهای این زبان به کدهای جاوا اسکریپت نیز کامپایل می‌شود و می‌توان به زبان دیگری تبدیل کرد.
تا اینجای کار فقط مطالبی ارائه شد که ذهنیت کلی درمورد فضای برنامه‌نویسی را به وجود آورده و پیش‌زمینه لازم برای درک توضیحات بعدی را ایجاد کند؛ اما این زبان ها را با چه روشی و به آسان‌ترین شکل می‌توان آموخت؟
یادگیری با وب‌سایت های آموزش برنامه‌نویسی و استفاده از پکیج‌های آموزشی
برای یادگیری برنامه‌نویسی حتماً نیاز به تحصیلات آکادمیک نیست. با گسترش دنیای فناوری پای آموزش مجازی به‌جای سایر روش‌ها به این حوزه کشیده شد. در سال‌های اخیر نیز در پاندمی کرونا، نیاز به این نوع آموزش نیز بیشتر شد؛ اما درباره برنامه‌نویسی و آموزش مباحث آن، روش‌های بسیار متنوعی برای یادگیری به صورت مجازی وجود دارد.
هم‌اکنون سایت‌های بسیار زیادی برای آموزش برنامه‌نویسی و سایر علوم فعالیت می‌کنند و می‌توانند بهترین گزینه برای کسب مهارت برنامه‌نویسی باشند. آموزش های این سایت ها به این‌گونه است که شما در خانه یا هر جای دیگری پشت کامپیوتر و یا تلفن همراه نشسته و با کلاس‌های آنلاین و وبینارهای مختلف بر بستر اینترنت، ویدیوهای از پیش ضبط شده آموزشی و یا پکیج‌های آموزشی آفلاین مشغول به یادگیری می‌شوید. برای هر زبان برنامه‌نویسی و مهارتی که به دنبال یادگیری آن هستید، نمونه‌ای از آموزش آن را در اینترنت خواهید یافت.
کلاس های اموزش برنامه نویسی
فارغ از اینترنت و فضای آنلاین، کلاس‌های حضوری هم می‌توانند بسیار مفید واقع شوند. ارتباط رودررو و فیزیکی با سایرین و معلمان و پرسش و پاسخ در لحظه، از جمله مزیت‌های این روش یادگیری نسبت به سایرین است.
کتاب های خودآموز برنامه نویسی
کتاب‌های خودآموز برنامه‌نویسی تیر خلاص برای یادگرفتن برنامه‌نویسی است. دیگر نیازی به معلم و اینترنت و هزینه بسیار بالا نیست؛ تنها با تهیه یک کتاب خودآموز برنامه‌نویسی از همه این‌ها بی‌نیاز خواهید شد. برای هر زبان برنامه‌نویسی و هر حوزه کتاب مخصوص آن را تهیه و به یادگیری از آن بپردازید؛ عدم وجود روشی برای آزمایش و امتحان سطح بالا و همچنین قدیمی بودن بسیاری از مطالب و به‌روز نبودن این روش ازجمله معایب آن است.
مرحله بعدی برنامه‌نویسی، فریم‌ورک های زبان‌های برنامه‌نویسی
بعد از تسلط بر زبان‌های برنامه‌نویسی و یادگرفتن آن همیشه پیشنهاد می‌شود که یک پروژه کوچک برای خودتان انجام دهید. برای این پروژه هرچقدر هم ابتدایی و کوچک باشد شاید هزاران خط کد برای نوشتن لازم داشته باشد. اینجاست که اهمیت سرعت و صرفه‌جویی در وقت را باید یاد بگیرید. ابزار این آموزش فریم‌ورک ها هستند.
فریم‌ورک ها در حقیقت کدهای آماده همین زبان‌های برنامه‌نویسی هستند و کار با آن‌ها این‌گونه است که برای ایجاد یک کد، دیگر نیازی به نوشتن همه این کدها نخواهید داشت؛ با استفاده از فریم‌ورک، می‌توانید آن‌ها را در جای معین قرار دهید و تمام. حتی فریم‌ورک یک‌زبان از کدهای زبان دیگر هم پشتیبانی می‌کند و یک پروژه را می‌توان با همان یک فریم‌ورک و با چند زبان به اتمام رساند. اکثر فریم‌ورک ها ابزار تستی برای رفع نواقص و اجرای درست برای کدها دارند. همه این موارد بعلاوه بسیاری از ویژگی‌های دیگر، فریم‌ورک‌ها را به ابزاری عالی برای کد نویسی تبدیل کرده و امروزه دیگر کسی برای انجام یک پروژه به‌صورت کاملاً دستی اقدام نمی‌کند.
یادگیری این فریم‌ورک‌ها هم بسیار ساده است؛ درواقع یادگیری محیط کار و ابزارها و ماژول‌ها و یا به‌صورت کلی رابط کاربری تنها چیزی است که باید یاد بگیرید.
انجام پروژه، تثبیت آموخته‌ها و تسلط نهایی
همان‌طور که اشاره شد در آخر همه این آموزش‌ها و کسب دانش برای تثبیت و مهارت نهایی در این حوزه باید یک پروژه کارکنید. انجام یک پروژه تسلط و ثباتی را با آموخته‌ها می‌دهد و برای پروژه‌های بزرگتر پیش رو جای اشکالی از لحاظ یادگیری نمی‌گذارد. از طرفی دیگر با بازار کار و شرایط آن آشنا خواهید شد و کم‌کم به‌عنوان برنامه‌نویس فعالیتتان را آغاز خواهید کرد و اعتبار کسب می‌کنید.
علاقه و صبر
برای بیشتر کسانی که این حرفه و برنامه‌نویسی را زیاد دوست ندارند، یادگیری آن برایشان بسیار کسل‌کننده و عذاب‌آور خواهد بود؛ چون علاقه‌ای برای این کار ندارند. به همین دلیل با اولین برخورد با آموزش‌های برنامه‌نویسی آن را بسیار سخت می‌پندارند؛ درحالی‌که این‌گونه نیست. برای انجام هرکاری باید رغبتی وجود داشته باشد. علاقه به این کار و حوزه از مهم‌ترین فاکتورها برای یادگیری است. صبر نیز به دنبال علاقه باید در دستور کار قرار بگیرد. مطمئناً یادگیری برنامه‌نویسی به یک‌شبه بسیار محال است و باید برای این کار روزها و شب‌های بسیاری بگذرد تا به بهترین شکل برنامه‌نویسی را فراگرفت. صبر کمک‌حال این فرایند طولانی است.
برای طی کردن این مسیر و یادگیری برنامه‌نویسی به بهترین شکل، خودتان را آماده کنید و پا در این مسیر بگذارید تا با شگفتی‌های دنیای برنامه‌نویسان آشنا شوید.
شما با کدام زبان برنامه‌نویسی فعالیت خود را آغاز کردید؟
