رابط کاربری گرافیکی (GUI) چیست؟بررسی مزایا و معایب واسط گرافیکی کاربر 

تصور کنید برای برقراری ارتباط با سیستم کامپیوتری خودتان مجبور باشید از خط فرمان و کدها و دستورات مشابه استفاده کنید. علاوه بر فضای کسل کننده این کدها، بجز متخصصین کامپیوتر افراد عادی نخواهند توانست از این کدها استفاده کنند و کار با سیستم‌های مختلف سخت می‌شد. از این رو رابط گرافیکی ابداع شد. این رابط به عنوان زبان مشترکی بین ماشین و انسان‌ها توانست فضایی را ایجاد کند تا افراد عادی نیز بتوانند به راحتی از رایانه و یا هر سیستم کامپیوتری دیگر استفاده کنند. اگر علاقه دارید با این رابط بیشتر آشنا شوید محتوای امروز را حتما بخوانید.

 

رابط گرافیکی چیست؟

Guiکه مخفف کلمه Graphical User Interface است در واقع نوعی رابط کاربری برای ایجاد ارتباط بین انسان و رایانه است که از طریق المان‌ها و عناصری گرافیکی مانند دکمه، منو، پنجره و ... به جای دستورات کد نویسی استفاده می‌شود. این رابط با نام واسط گرافیکی کاربر نیز نامیده می‌شود که با استفاده از مجموعه‌ای از نشانه‌های گرافیکی این ارتباط را ایجاد می‌کند که در زبان انگلیسی چنین تعریف می‌شود: user interface allowing interaction through graphical icons and visual indicators که به معنای رابط کاربری که امکان تعامل از طریق نمادهای گرافیکی و نشانگرهای بصری را فراهم می‌کند است. قبل از ابداع این رابط، تمامی دستورات کامپیوتری توسط کدها و فقط توسط متخصصین انجام می‌شد، اما بعد از ابداع این رابط، کار با کامپیوترها برای انسان‌های عادی بدون دانش کد نویسی نیز امکان‌پذیر شد. هدف اصلی رابط کاربری گرافیکی، آسان‌تر و شهودی‌تر کردن استفاده از رایانه برای کاربران، به خصوص کاربران غیرتخصصی است.

 

رابط‌های مبتنی بر متن (CLI)

نقطه مقابل رابط‌های گرافیکی، رابط‌های خطی مبتنی بر خط فرمان Command-line interface هستند که به جای استفاده از آیکون‌ها و تصاویر و منو‌ها، از خط فرمان و کدهای تایپ‌شده در این خط فرمان برای اجرای هر دستوری توسط سیستم‌های رایانه‌ای استفاده می‌کنند. رابط‌های مبتنی بر متن (CLI) توانایی انجام دستورات پیچیده‌ای را دارند که توسط خط فرمان اجرا می‌شوند، اما استفاده از آنها کمی سخت است و برای افراد عادی که دانش فنی کامپیوتری ندارند، می‌تواند سخت و زمان‌بر باشد. برخی از نمونه‌های رایج CLI عبارتند از: خط فرمان ویندوز، ترمینال لینوکس و رابط خط فرمان سیسکو.

اگر به دنبال یک رابط کاربری قدرتمند و انعطاف‌پذیر هستید که بتوانید از آن برای انجام کارهای پیچیده استفاده کنید، CLI ممکن است انتخاب بهتری باشد. اگر به دنبال یک رابط کاربری آسان برای استفاده هستید که بتوانید به سرعت و به آسانی کارهای خود را انجام دهید، GUI ممکن است انتخاب بهتری باشد.

 

تاریخچه رابط کاربری گرافیکی

ایده اولیه این رابط به سال ۱۹۴۰ برمی‌گردد که در آن زمان دانشمندان با استفاده از قلم‌های نوری و دستگاه‌های اشاره‌گر روی سیستم‌ها کار می‌کردند. بعد از دهه ۱۹۶۰ این رابط به صورت گسترده‌تر مورد استفاده قرار گرفت. در سال ۱۹۶۳، داگلاس انگلبارت نمایشگر گرافیکی به نام "موس" را معرفی کرد که از یک صفحه نمایش لمسی و یک قلم نوری برای کنترل اشیاء روی صفحه نمایش استفاده می‌کرد. در دهه ۱۹۷۰ میلادی، شرکت‌هایی مانند Xerox PARC و Apple کامپیوترهایی را با رابط کاربری گرافیکی به بازار عرضه کردند که توانست بسیار محبوب شود. در دهه ۱۹۸۰ میلادی، سیستم عامل‌های محبوب مانند مایکروسافت ویندوز و مک او اس رابط کاربری گرافیکی را معرفی کردند. این رابط گرافیکی امروز به یک جزء جدانشدنی هر سیستم و برنامه دیجیتالی تبدیل شده است تا استفاده از آن را راحت‌تر کند.

 

اجزای رابط کاربری گرافیکی

رابط کاربری گرافیکی (GUI) زبانی بصری و گرافیکی است که به کاربران امکان می‌دهد با دستگاه‌های الکترونیکی مانند کامپیوترها، موبایل‌ها و تبلت‌ها تعامل داشته باشند. این رابط از اجزای مختلفی تشکیل شده است که با هم کار می‌کنند تا محیطی جذاب و کاربرپسند برای تعامل با سیستم‌ها ایجاد کنند. در ادامه به برخی از اجزای مهم رابط کاربری گرافیکی می‌پردازیم:

آیکون‌ها (Icons) 

آیکون‌ها در واقع تصاویر کوچک و گرافیکی هستند که به عنوان نمادی برای برنامه‌ها، فایل‌ها، پوشه‌ها و سایر اشیاء در سیستم عامل یا برنامه کاربردی عمل می‌کنند. آیکون‌ها می‌توانند ارتباط انسان با سیستم را بهبود ببخشند و به جای معطلی برای خواندن نام برنامه و یا دستور، با استفاده از یک تصویر مشخص، کاربر هدف خود را دنبال کند. علاوه بر این، تصاویر فضای کمتری نیز اشغال می‌کنند و واضح‌تر و مشخص‌تر از نوشته‌ها هستند. آیکون‌های یکسان یا مشابه در برنامه‌های مختلف می‌توانند به کاربران کمک کنند تا به سرعت نحوه استفاده از برنامه جدید را یاد بگیرند.

دکمه‌ها (Buttons)

یکی از مهم‌ترین و اصلی‌ترین عناصر در یک رابط گرافیکی دکمه‌ها یا باتن‌ها هستند که می‌توان با کلیک روی آنها کاری را انجام داد. دکمه‌ها نقش مهمی در ایجاد یک رابط کاربری بصری و کاربرپسند ایفا می‌کنند. با طراحی دکمه‌های واضح، مختصر و جذاب، می‌توان تعامل بین انسان و کامپیوتر را به طور قابل توجهی بهبود بخشید.

 منوها (Menus)

لیستی از گزینه‌های مختلف، منوها را ایجاد می‌کنند که به کاربر امکان می‌دهند کارهای مختلفی را با آنها انجام دهند. منوها غالبا به صورت سلسه مراتبی تنظیم می‌شوند، بدین معنی که شما با کلیک روی یک گزینه لیست فرعی برایتان باز می‌شود.

کادرهای محاوره‌ای (Dialog boxes)

کادرهای محاوره‌ای که به پاپ‌آپ نیز معروف هستند، پنجره‌های کوچکی هستند که در بالای سایر پنجره‌ها ظاهر می‌شوند و برای تعامل با کاربر و دریافت اطلاعات یا دستورات از آنها استفاده می‌شود. این کادرها معمولاً شامل یک عنوان، یک پیام و تعدادی گزینه یا دکمه برای انتخاب کاربر هستند.

نوار ابزار (Toolbars)

 نوار ابزارها نوارهای افقی یا عمودی شامل آیکون‌ها و دکمه‌های مختلف در بالا یا کنار پنجره برنامه‌های مختلف هستند که دسترسی سریع کاربر به برخی امکانات را فراهم می‌سازند. نوار ابزارها به کاربران امکان می‌دهند تا به سرعت و به آسانی به برخی از امکانات پرکاربرد برنامه‌ها دسترسی پیدا کنند. هر آیکون یا دکمه در نوار ابزار معمولاً یک عملکرد خاص را نشان می‌دهد و با کلیک کردن روی آن، کاربر می‌تواند آن عملکرد را اجرا کند

نوار وضعیت (Status bar)

نوار وضعیت اطلاعات مربوط به وضعیت برنامه یا سیستم را به نمایش می‌گذارد و در پایین صفحه و پنجره‌های برنامه‌ها قرار می‌گیرد. نوار وضعیت به کاربران اطلاعاتی در مورد وضعیت برنامه یا سیستم می‌دهد که می‌تواند به او در تصمیم‌گیری آگاهانه کمک کند. همچنین افزایش کارایی کاربران با ارائه اطلاعاتی که برای انجام وظایف خود به آنها نیاز دارند از مزایای وجود نوار وضعیت است. 

پنجره‌ها (Windows)

پنجره‌ها قاب‌های مربعی یا مستطیلی هستند که محتوای برنامه‌های مختلف داخل آنها به نمایش گذاشته می‌شود. هر پنجره می‌تواند شامل عنوان برنامه، منو و موارد دیگر باشد. پنجره‌ها به سازماندهی محتوای برنامه‌ها و کمک به تمرکز کاربران روی یک کار در یک زمان کمک کرده و با استفاده از عناصر رابط کاربری استاندارد، استفاده از آن را برای همه کاربران ساده و راحت می‌کنند.

نشانگر ماوس (Mouse pointer)

نشانگر ماوس یا Cursor یک نشانگر گرافیکی کوچک است که معمولاً به شکل یک فلش یا یک نقطه است و روی صفحه نمایش حرکت می‌کند. این نشانگر امکان انتخاب دکمه‌ها و گزینه‌های مختلف موجود در سیستم را میسر می‌کند. استفاده از نشانگر ماوس می‌تواند به شما در یافتن و انتخاب عناصر رابط کاربری کمک کند.

ورودی لمسی (Touch input)

ورودی لمسی به کاربر امکان می‌دهد با استفاده از انگشتان یا قلم لمسی خود با صفحه نمایش تعامل برقرار کند.

صدا (Sound)

GUIها می‌توانند از صدا برای ارائه بازخورد به کاربر یا ایجاد یک محیط جذاب‌تر استفاده کنند. در واقع تمام اجزای گفته شده با یکدیگر و در کنار هم کمک می‌کنند تا کاربر بتواند هدف خاصی را دنبال کند. برای مثال اگر کاربر می‌خواهد برنامه را اجرا کند مجموعه‌ای از این اجزا امکان اجرای آن را به کاربر می‌دهند. 

مزایای رابط کاربری گرافیکی

رابط کاربری گرافیکی (GUI) نسبت به رابط‌های مبتنی بر متن (CLI) مزایای متعددی دارد، مانند:

کاربری آسان

این رابط‌ها ماهیت گرافیکی - بصری دارند و از آنجایی که انسان‌ها تعامل بیشتر و بهتری با تصاویر نسبت به متن‌ها برقرار می‌کنند، می‌توانند راحت‌تر از آن‌ها استفاده کنند. با استفاده از رابط کاربری می‌توان به سرعت اهداف خود را دنبال کرد و دستورات خود را اجرا کرد. این رابط‌ها مانند رابط‌های مبتنی بر متن (CLI) توسط کدها و دستورات پیچیده انجام نمی‌شوند، از این رو نیاز به دانش فنی ندارد و یادگیری و اجرای آن توسط افراد عادی نیز راحت است.

افزایش کارایی

رابط‌های کاربری با استفاده از نشانگر ماوس به کاربران امکان می‌دهند به طور مستقیم با عناصر و اجزای موجود روی صفحه و برنامه‌ها ارتباط برقرار کنند. این تعامل و ارتباط در صفحات لمسی راحت‌تر و بهتر نیز صورت می‌گیرد. در نهایت  این تعامل سرعت انجام کارها را بالاتر می‌برد. علاوه بر تمام این موارد شما می‌توانید به راحتی چندین کار را همزمان روی یک سیستم اجرا کنید که کارایی شما را افزایش می‌دهد. امکان خطا در رابط‌های متنی بسیار بالاتر است چرا که ممکن است دستورات به صورت اشتباه نوشته شوند و کدها نتوانند فرمان ما را اجرا کنند. در رابط‌های متنی باید دستورات، بدون هیچ اشتباهی توسط کاربر نوشته شود تا دستور مورد نظر به اجرا برسد.

اما در رابط‌های گرافیکی امکان خطا و اشتباه به حداقل می‌رسد چرا که عناصر بصری ساده و منو‌ها انجام کار را راحت و مشخص می‌کنند. GUIها به کاربران امکان می‌دهند تا با کلیک کردن بر روی دکمه‌ها و انتخاب گزینه‌ها از منو‌ها اقدامات خود را انجام دهند.

افزایش جذابیت

رابط‌های گرافیکی (GUI) به دلیل انعطاف‌پذیری بالایی که در طراحی دارند، می‌توانند در رنگ‌ها، طرح‌ها و شکل‌های مختلفی طراحی شوند و فضای یک سیستم را جذاب‌تر و کاربرپسندتر کنند. این امر در نهایت سبب بهبود تجربه کاربری و افزایش اشتیاق افراد به استفاده از سیستم‌ها و برنامه‌های مختلف می‌شود.

قابلیت انعطاف پذیری

 رابط‌های گرافیکی (GUI) به دلیل قابلیت شخصی‌سازی و سفارشی‌سازی بالایی که دارند، می‌توانند به پلتفرمی ایده‌آل برای برنامه‌های کاربردی پیچیده و در حال توسعه تبدیل شوند. قابلیت شخصی‌سازی GUI به این معناست که کاربران می‌توانند ظاهر و عملکرد رابط کاربری را مطابق با سلیقه و نیازهای خود تغییر دهند. این کار می‌تواند از طریق تنظیمات مختلف، نصب افزونه‌ها و تم‌ها یا حتی کدنویسی انجام شود. قابلیت سفارشی‌سازی GUI به این معناست که توسعه‌دهندگان می‌توانند رابط کاربری را برای نیازهای خاص برنامه خود طراحی کنند. این کار می‌تواند شامل ایجاد عناصر جدید، تغییر چیدمان رابط کاربری یا حتی ادغام با سایر برنامه‌ها باشد.

سازگاری

رابط‌های گرافیکی غالباً در سیستم‌عامل‌ها و برنامه‌های مختلف کارکرد مشابهی دارند و به راحتی می‌توان برنامه‌های جدید را اجرا و استفاده کرد. استانداردسازی طراحی‌های گرافیکی به کاهش هزینه‌های توسعه و نگهداری نرم‌افزارها کمک فراوانی می‌کند. در مجموع، رابط‌های کاربری گرافیکی (GUI) ابزاری قدرتمند هستند که به کاربران کمک می‌کنند تا به طور آسان، کارآمد و لذت‌بخش با کامپیوتر یا دستگاه الکترونیکی خود تعامل برقرار کنند.

 

معایب رابط کاربری گرافیکی (GUI)

درست است که رابط کاربری گرافیکی (GUI) مزایای زیادی دارد، اما برخی معایب را نیز به همراه دارد. یکی از مهم‌ترین معایب این رابط‌ها مصرف بالای منابع سیستم مانند CPU و RAM است. همچنین در برخی موارد، گاهاً این رابط‌ها به اندازه رابط‌های مبتنی بر متن انعطاف‌پذیر نیستند و این امر می‌تواند برای کاربران قدرتمند که نیاز به کنترل بیشتر بر برنامه یا سیستم دارند، مشکل‌ساز باشد. رابط‌های گرافیکی در برابر حملات سایبری امنیت بالایی ندارند و توسعه و نگهداری آن‌ها نسبت به طراحی‌های متنی گران‌تر است.

با وجود تمام موارد گفته شده، باز هم باید اذعان کرد که بدون رابط گرافیکی، امکان استفاده از سیستم‌ها برای همه فراهم نمی‌شد و این سیستم‌ها تا به این اندازه در زندگی بشر امروزی نمی‌توانستند رخنه کنند و انجام امور را ساده کنند. در مجموع، رابط‌های کاربری گرافیکی (GUI) ابزاری ارزشمند هستند که مزایای زیادی را ارائه می‌دهند.

 

موارد استفاده از رابط گرافیکی

رابط‌های کاربری گرافیکی (GUI) در طیف گسترده‌ای از برنامه‌ها و دستگاه‌ها استفاده می‌شوند. این رابط‌های گرافیکی در سیستم‌عامل‌های مختلف مانند ویندوز، macOS، لینوکس، اندروید و iOS کاربرد دارند. علاوه بر این، در کنترل پنل‌های میزبانی وب و سرورهای مجازی نیز از رابط‌های گرافیکی برای کنترل راحت شبکه‌ها استفاده می‌شود. در برنامه‌های مختلفی مانند مایکروسافت آفیس، ادوبی فتوشاپ، گوگل کروم و موارد مشابه نیز از این رابط‌ها استفاده می‌شود.

 وب‌سایت‌ها، برنامه‌های کاربردی، گوشی‌های تلفن همراه و دستگاه‌های مختلفی چون دستگاه‌های خودپرداز، کیوسک‌های اطلاعاتی، تلویزیون‌های هوشمند، کنسول‌های بازی و ... از رابط‌های گرافیکی برای سهولت استفاده و افزایش کارایی استفاده می‌کنند.

 

نتیجه گیری 

ظهور رابط‌های کاربری گرافیکی (GUI) تحول عظیمی در دنیای شبکه‌های کامپیوتری و دیجیتال ایجاد کرد. این رابط‌ها کار با ابزارها و برنامه‌های مختلف را برای کاربران در هر سطحی از دانش، آسان و راحت کردند. در مجموع، رابط‌های کاربری گرافیکی نقش بسیار مهمی در دنیای امروز ایفا می‌کنند و به کاربران در هر سطحی از دانش کمک می‌کنند تا به طور موثر و کارآمد با کامپیوتر یا دستگاه الکترونیکی خود تعامل برقرار کنند.